ΜΑΥΡΗ ΕΠΕΤΕΙΟΣ ΜΙΑ ΧΡΕΟΚΟΠΙΑΣ

Του Μιχάλη Α. Τιβέριου*

Πρόθεσή μου ήταν να ασχοληθώ σήμερα με το ελληνικό Πανεπιστήμιο και συγκεκριμένα με την επικείμενη εκλογή, σύμφωνα με τις διατάξεις του νέου νόμου για την Ανώτατη Παιδεία, των μελών του Συμβουλίου Διοίκησής του. Τις απόψεις μου για το νέο νομοθέτημα και για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να επιδιωχθεί η θεραπεία των κακώς κειμένων του τις έχω διατυπώσει σε παλιότερες επιφυλλίδες. Είναι όμως θλιβερό να διαπιστώνει κανείς ότι πανεπιστημιακοί καθηγητές τάσσονται αναφανδόν υπέρ της μη εφαρμογής του νόμου. Πώς είναι δυνατόν νόμοι της κοινοβουλευτικής μας δημοκρατίας να απαξιώνονται από ανώτατους κρατικούς λειτουργούς της; Πράγματι, πολύ θα ήθελα να ξέρω πώς αντιμετωπίζουν το όλο θέμα οι συνάδελφοι της Νομικής και πώς το αναπτύσσουν στους φοιτητές τους. Ο παραλογισμός και η αυτοκαταστροφική μας διάθεση σε όλο τους το μεγαλείο!

Μια μαύρη επέτειος ωστόσο, σε συνδυασμό και με την οικτρή οικονομική μας κατάσταση, με ώθησε να επιλέξω το σημερινό θέμα. Συγκεκριμένα στις 13 Δεκεμβρίου (με το παλιό ημερολόγιο) του 1893, ο τότε πρωθυπουργός της χώρας Χαρίλαος Τρικούπης αναφώνησε τη διαβόητη φράση: «Δυστυχώς επτωχεύσαμεν». Θα αναφερθώ επιγραμματικά στο ιστορικό τής τότε οικονομικής κρίσης, η διαχείριση της οποίας παρουσιάζει αξιοσημείωτες ομοιότητες με αυτή της σημερινής. «Η ιστορία του παρελθόντος είναι ...; ο κάλλιστος επί το μέλλον οδηγός ...». Οι εκλογές τον Ιούνιο του 1892 ανέδειξαν τον Τρικούπη παντοδύναμο. Ωστόσο, τα σημάδια μιας επερχόμενης οικονομικής κρίσης ήταν ορατά, καθώς όλοι έβλεπαν ότι το ελληνικό κράτος σύντομα δεν θα ήταν σε θέση να πληρώσει τα μεγάλα τοκομερίδια των δανείων που είχε συνάψει. Την ίδια χρονιά φτάνουν στην Ελλάδα ξένοι εμπειρογνώμονες, με πιο γνωστό τον Ε. F. G. Law, για να εξετάσουν την οικονομική κατάσταση και να προτείνουν μέτρα για την εξυγίανσή της, ενώ στο Λονδίνο γίνονται διαπραγματεύσεις για σύναψη δανείου. Ωστόσο, επειδή οι όροι των δανειστών έθεταν υπό αμφισβήτηση την ανεξαρτησία μας, ο Τρικούπης έκρινε ότι θα ήταν πολιτικά προτιμότερο η σχετική συμφωνία να μην περάσει από το Κοινοβούλιο. Η μεθόδευση όμως αυτή δεν έγινε δεκτή από το Στέμμα και έτσι τον Απρίλιο του 1893 ο Τρικούπης υποβάλλει την παραίτησή του.

Η χώρα ωστόσο δεν οδηγείται σε εκλογές, παρά το σχετικό αίτημα της αντιπολίτευσης, και αναζητείται πρόσωπο ικανό να προλάβει την επαπειλούμενη χρεοκοπία και καταστροφή. Συζητούνται διάφορες λύσεις, ανάμεσά τους και αυτή της χρεοκοπίας. Τελικά η πρωθυπουργία ανατίθεται στον Σωτ. Σωτηρόπουλο, σε ένα μη κοινοβουλευτικό τότε πρόσωπο, που είχε τη φήμη μεγάλου οικονομολόγου, εκτίμηση μάλλον υπερβολική. Ο Σωτηρόπουλος, σφοδρός πολέμιος της οικονομικής πολιτικής του Τρικούπη, υπόσχεται να μη χρεοκοπήσει η χώρα και αρχίζει διαπραγματεύσεις για σύναψη δανείου, οι οποίες και καταλήγουν σε συμφωνία, με όρους όμως δυσβάστακτους. Ωστόσο η Βουλή, που ελεγχόταν από την τρικουπική πλειοψηφία, καταψηφίζει τον Οκτώβριο την κυβέρνησή του, και την πρωθυπουργία αναλαμβάνει και πάλι ο Τρικούπης. Τίποτε όμως δεν σώζει την κατάσταση και στις αρχές Δεκεμβρίου ο πρωθυπουργός, από του βήματος της Βουλής, αναγγέλλει ότι το κράτος αδυνατεί να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις του προς τους δανειστές. Από τις οξύτατες σχετικές συζητήσεις στη Βουλή στέκομαι σε απόσπασμα από αγόρευση του Θ. Δηλιγιάννη: « ...Ενώ λοιπόν εγνωρίζατε (απευθύνεται σε υπουργό της κυβέρνησης Σωτηροπούλου) ότι δεν δύνασθε να επαρκέσητε εις τας ανάγκας του δημοσίου ταμείου ..., πώς επηγγέλλεσθε ότι το κράτος ήτο επαρκές ίνα εκπληρώση τας υποχρεώσεις αυτού ...; Δεν ηθέλομεν φθάσει εις την κατάστασιν, εις την οποίαν εφθάσαμεν, εάν δεν διεστρέφομεν την αλήθειαν, εάν δεν ησπαζόμεθα το ψεύδος, εάν δεν επλανώμεν τον ελληνικόν λαόν ...».

Ο Τρικούπης επιδιώκει να έλθει σε διαπραγματεύσεις με τους δανειστές προσφέροντάς τους, ως προσωρινή λύση, το 30% των τοκομεριδίων σε συνάλλαγμα, ως τον οριστικό διακανονισμό. Το σχετικό νομοσχέδιο, που ο ίδιος εισηγήθηκε στη Βουλή, προκάλεσε μεγάλη πτώση στην αξία των χρεογράφων και του νομίσματος και, όπως ήταν αναμενόμενο, συνάντησε σφοδρότατες αντιδράσεις. Μέρος της αντιπολίτευσης θεώρησε τη χρεοκοπία «δολίαν» και μίλησε για κίνδυνο ξενικής κατοχής και δήμευσης κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Με τέτοιες αντιδράσεις στο εσωτερικό, επόμενο ήταν οι δανειστές στο εξωτερικό να αρνούνται να συζητήσουν έναν συμβιβασμό, αν προηγουμένως δεν τους δίνονταν ρητές εγγυήσεις ότι θα πάρουν τα χρήματά τους, εγγυήσεις που έθιγαν αναφανδόν κυριαρχικά μας δικαιώματα. Οι διαπραγματεύσεις κράτησαν όλο το 1894 και μερικές φορές έδωσαν ελπίδα για έναν διακανονισμό. Ωστόσο, οι άκαμπτες απαιτήσεις ορισμένων δανειστών, ανάμεσα στους οποίους πρωτοστατούσαν Γερμανοί, οδήγησαν τις σχετικές συνομιλίες σε οριστικό ναυάγιο. Από την άλλη, η σκληρή φορολογία, η ανεργία και γενικότερα ο οικονομικός μαρασμός της χώρας έκαναν, από τα τέλη κυρίως του 1894, τις διαδηλώσεις στην Αθήνα κάτι το σύνηθες. Ο Τρικούπης εκτός από τις σφοδρές αντιδράσεις στο εσωτερικό είχε να αντιμετωπίσει και την απαξίωση και υπονόμευση - προκαλούμενη από τους δανειστές - στο εξωτερικό, εκεί όπου κάποτε το κύρος του ήταν αναμφισβήτητο. Τον Ιανουάριο του 1895 παραιτείται και στις εκλογές του Απριλίου υφίσταται πανωλεθρία. Από τους 207 εκλεγμένους βουλευτές οι 140 είναι του Θ. Δηλιγιάννη και μόνο 18 δικοί του. Ο ίδιος, ως γνωστόν, απέτυχε να εκλεγεί, αφού οι συμπατριώτες του, οι Μεσολογγίτες, προτίμησαν τον Γουλιμή. «Θέλει και η πτώχευσις την τέχνην της» θα πει ο Ανδρέας Συγγρός.

Ο κ. Μιχάλης Α. Τιβέριος είναι καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.

ΤΟ ΒΗΜΑ