ΤΟΝ ΚΙΑΡΑΤΑ ΤΟ ΔΑΣΚΑΛΟ...

Του Χρήστου Κεχαγιά *

Η Οντολογία

Υπάρχει ένα περίεργο είδος ανθρώπου, ένα ον ‘πολυμορφικό’ σαν τη φύση, που όμως δεν εξελίσσεται εδώ και χιλιάδες χρόνια: το λένε «δάσκαλο». Οι ειδικοί που το μελετούν ισχυρίζονται ότι έχει το πείσμα και την υπομονή εκείνου του ανθρωπίδη του homo neanderthalensis, την προσαρμοστικότητα του sapiens, αλλά –παραδόξως- χρησιμοποιεί πανάρχαιες τεχνικές λείανσης ακατέργαστων λίθων, που βασίζονται σε ένα απαγορευμένο κράμα αγάπης και γνώσης. Αυτό το παράξενο ον πρέπει να εκπαιδευτεί μαζικά, μαζί με τα υπόλοιπα ανθρώπινα όντα, να ξαναεκπαιδευτεί επισταμένως στα εφηβικά και μετεφηβικά του χρόνια, να γεμίσει το κεφάλι του με όλη την Ιστορία του Πλανήτη, την Ιστορία του Ανθρώπου, των Πολιτισμών, των Γραμμάτων, των Τεχνών, να διδαχθεί τόνους μαθηματικών εξισώσεων, άλγεβρας Boole, Λογικής, Φυσικής (πολλή Φυσική), Μουσικής, ζητημάτων μελέτης Περιβάλλοντος, Λαογραφία, Γλώσσα, Κοινωνιολογίες, Ξένες γλώσσες, Εικαστικά, Θέατρο, Θρησκευτικά, Λογοτεχνία, Φιλοσοφία, Βιολογία, Διαπολιτισμική εκπαίδευση (…)

Η Μεθοδολογία

Επιπλέον οφείλει να γνωρίζει θεωρίες και μεθοδολογίες για το πώς θα κάνει καλύτερα τη δουλειά του, και γι’ αυτό υποχρεούται να γνωρίζει μεταξύ άλλων, πολύ καλά: Ψυχολογία, Ψυχοφυσιολογία, Ψυχομετρία, Διδακτική, Μεθοδολογία, Επιστημολογία, Γνωσιοθεωρία, Οργάνωση & διοίκηση, Κοινωνική Ψυχολογία, Συμβουλευτική, Εκπαίδευση εκπαιδευτικών, Χειρισμό Η/Υ, Στατιστική, Μεθοδολογία Έρευνας, Αγωγή του Λόγου, Αξιοποίηση ανθρώπινου δυναμικού, Γλωσσολογία, Πολιτική Κοινωνιολογία κλπ.

Η συμ-μόρφωση

Αυτό το πολύ περίεργο ον, αφού το εκπαιδεύσουν και το παραεκπαιδεύσουν, επιχειρούν γρήγορα να το συμ-μορφώσουν με τις ‘κοινωνικές επιταγές’ και τις σύστοιχες ‘ανάγκες’. Μόλις λοιπόν λάβει το περιλάλητο πτυχίο του, που αποδεικνύει ότι εκπαιδεύτηκε ικανοποιητικά, το υποβάλλουν στη διαδικασία των εξετάσεων επιλογής προσωπικού, για να δουν αν η … πετριά που είχε φάει μικρός στο κεφάλι, (τότε που ήθελε να κάνει καλό στους άλλους ανθρώπους, για να βοηθήσει στη δημιουργία ενός καλύτερου κόσμου), αν αυτή η πετριά έχει ακόμη τη δύναμη να τον κάνει να θέλει την υλοποίηση του παιδικού του ονείρου. Αν το ον επιμένει και επιτύχει στις εξετάσεις, τότε ήρθε η ώρα του διορισμού.

Ο Διορισμός

Το ‘πολυμορφικό ον’ οφείλει να παρουσιαστεί άμεσα στην άλλη άκρη της χώρας, για να υπηρετήσει εκεί, όσα χρόνια μπορεί, μέχρι να πάρει ένα τσουβαλάκι μόρια, που θα του επιτρέψουν να γυρίσει κάπως κοντά στον τόπο που επιθυμεί να ζήσει. Όταν πρωτοδιορίζεται, δίνει στα γρήγορα έναν όρκο, που δε θυμάται μετά, του λένε το ‘καλώς ήλθες συνάδελφε’ (μαζί με έναν ανύπαρκτο κώδικα δράσης, με νόμους, διατάξεις, κώδικες κλπ.) και του δίνουν τη διεύθυνση του χώρου εργασίας του. Ενίοτε, μπορεί να έχει και 3 και 4 διαφορετικούς τόπους εργασίας, αλλά αυτό λίγο τον απασχολεί. Και τούτο, διότι στην αρχή είναι δόκιμος και στη διάθεση του ΠΥΣΠΕ και πρέπει να μάθει γρήγορα τη νέα του εργασία.

Τα εφόδια

Σε αυτήν, συνήθως ένας καλόκαρδος ασπρομάλλης διευθυντής τον καλωσορίζει, του συστήνει τους συναδέλφους, του αναθέτει τάξη και μετά… προσπαθεί να τον βάλει σε αυτό που καλείται ‘σχολικό κλίμα’. Του μιλά ξανά για σχέδια, πλάνα και ..αεροπλάνα μαθήματος, για ωράριο, για όσα παιδιά είναι προβληματικά, για τους γονείς που μπορεί να του δημιουργήσουν πρόβλημα, για τους παλιούς συναδέλφους που πρέπει να σέβεται και …τότε του βγάζει από το συρτάρι μία στοίβα από βοηθήματα, βιβλία διδάσκοντος, αναλυτικά προγράμματα, επιβοηθητικά προγράμματα, οδηγίες και κόντρα οδηγίες, που τις έχει αποστείλει το αρμόδιο υπουργείο και άλλοι φορείς, προκειμένου να τον …βοηθήσουν να διδάξει.

Πολλά εφόδια

Τέλος, του παρουσιάζει την αίθουσα υπολογιστών, στην οποία βασιλεύουν ακόμη κάποιοι 386, τη δανειστική βιβλιοθήκη που συνήθως είναι κλειστή, την αίθουσα που μπορεί να είναι άβαφτη, να μυρίζει λίγο μούχλα, να μην έχει καλά καλοριφέρ (ενίοτε και σόμπες), ίσως 1-2 παλιούς φθαρμένους χάρτες, φώτα που θυμίζουν τσιμπλόγυαλα, παράθυρα που μπάζουν αέρα, με κάγκελα απέξω για τους ..έξω και τέλος τον αύλιο χώρο, στον οποίο οφείλει να εφημερεύει 2 φορές την εβδομάδα. Ο νέος συνάδελφος οφείλει επιπλέον να έχει γνώσεις Α’ βοηθειών, στην περίπτωση που τραυματιστεί κάποιο παιδί και να υπερκαλύπτει το σχεδόν πάντοτε άδειο φαρμακείο του σχολείου. Τέλος, ο συνάδελφος είναι εξ αρχής χρεωμένος με έναν προκαθορισμένο αριθμό φωτοτυπιών, τις οποίες επιτρέπεται να βγάζει μηνιαίως, ειδάλλως …δεν ξέρω κι εγώ τί.

Οι ασπιρίνες

Μετά τις 2-3 πρώτες μέρες διδασκαλίας, ο νεοδιορισμένος αρχίζει να τακτοποιεί τα παλιά ακαδημαϊκά του βιβλία εκεί πίσω στη βιβλιοθήκη του, που ανήκουν και αρχίζει να σχεδιάζει επί χάρτου τον ΔΙΚΟ ΤΟΥ τρόπο διδασκαλίας. Οφείλει όμως να είναι σύννομος με τις επιταγές του αρμόδιου υπουργείου και των λοιπών σοφών, γι’ αυτό και χρειάζεται να εξετάζει εάν όσα διδάσκει είναι σύμφωνα με το αναλυτικό πρόγραμμα, τις οδηγίες, τας εγκυκλίους κλπ. κλπ. Το σοφό υπουργείο δεν θα τον αφήσει όμως έτσι. Διότι, θα χρειαστεί πολύ γρήγορα να τον επιμορφώσει για τα βιβλία που δεν έχει ακόμη λάβει, ούτε αυτός ούτε οι μαθητές του, για τις ..νέες πρωτοποριακές μεθόδους διδασκαλίας, που έρχονται από την πεφωτισμένη δύση, για τα νέα διδακτικά μέσα, για το πώς εντάσσονται οι νέες τεχνολογίες και οι υπερσύγχρονοι τετραπύρηνοι υπολογιστές (ο 386 που λέγαμε) στη μάθηση και το πώς θα ενσωματώσει τα υπερσύγχρονα ευρωπαϊκά μοντέλα διασύνδεσης της εκπαίδευσης με τις εξελίξεις της Αγοράς, στην μαθησιακή διαδικασία. Τέλος, ένας παλιός συνάδελφος θα του συστήσει το τάδε αναλγητικό για τον πονοκέφαλο και έτσι, το ‘πολύμορφο’ ον είναι έτοιμο για την παραγωγή.

Και μπλα και μπλα…

Παραγωγή πολιτών του αύριο, κατ’ άλλους ανθρώπων, που να μπορούν να είναι ευτυχισμένοι, δημιουργικοί και παραγωγικοί, εκείνων που θα είναι οι επιστήμονες, οι επιχειρηματίες, οι πολιτικοί του αύριο. Το παρόν υπερσύστημα (αλλά και κάθε υπερσύστημα, από καταβολής κόσμου) βέβαια θέλει συνήθως να ‘παράγονται’ ανθρωπάρια τακτοποιημένα σε προκατασκευασμένα καλούπια, που είναι χειρίσιμα, χειραγωγήσιμα και όσο γίνεται πειθήνια στις βουλές του τάδε πλαισίου, προς χάριν της ανάπτυξης και της ευημερίας και μπλα μπλα και πολλά μπλα μπλα… Παρόλα αυτά, ο νεοδιορισμένος παλεύει μέσα του να συνδυάσει τον τύπο με την ουσία, τον εξαναγκασμό με τη δημιουργικότητα, την ψυχή και το καθήκον στον Άνθρωπο, συνήθως με αρκετή επιτυχία (!)

Και ράβε και ξήλωνε..

Γι’ αυτό και τα εκάστοτε αρμόδια υπουργεία, εντός κάθε τριακονταετίας επιχειρούν να διορθώνουν τα κακώς κείμενα της εκπαίδευσης, επινοώντας εξαιρετικές μεταρρυθμίσεις. Δεκάδες μεταρρυθμίσεις για την εκπαίδευση και μετά αντιμεταρρυθμίσεις και άντε πάλι από την αρχή… κάθε υπουργός και μια μεταρρύθμιση για την παιδεία. Και ράβε και ξήλωνε. Και όλοι οι υπουργοί εξαγγέλλουν νέα μέτρα, για να κάνουν καλύτερη παιδεία. Και αυτή όλο πάει από το κακό στο χειρότερο, διότι το πρόβλημα είναι… ο δάσκαλος! Αυτός, ο ξετσίπωτος δημόσιος υπάλληλος, που τον πληρώνουν όλοι, για να κάνει τη δουλειά του κι αυτός ο αχαΐρευτος κάνει κι απεργίες. Δεν του φτάνουν οι αργίες Χριστούγεννα, Πάσχα, Εθνικές εορτές, καλοκαίρι κλπ.

Δις εις θάνατον και μετά …ισόβια

Και οι καλοί υπουργοί υπολογίζουν με ποιό τρόπο θα διορθώσουν αυτή την απίστευτη αδικία σε βάρος του κοινωνικού συνόλου και γι’ αυτό αποφαίνονται σοφά ότι αυτό το ον, για να συμμορφωθεί θα πρέπει να του κόψουν το μισθό να μην παίρνει πάνω από 1000 ευρώ όταν έχει σιτέψει και πάνω από 600 ευρώ όταν πρωτοδιορίζεται. Το άξεστο, το αχαΐρευτο ον, που κακώς ο Καποδίστριας του έδωσε μονιμότητα, αυτό φταίει για όλα τα δεινά της κοινωνίας, γιατί δεν κάνει τη δουλειά του και γι’ αυτό είναι ένοχο και πρέπει να τιμωρείται. Σύμφωνα με μυστικές εισηγήσεις προς τον αρμόδιο υπουργό, κανονικά θα έπρεπε να πληρώνει για τη δουλειά του, ίσως και να μαστιγώνεται άπαξ του μηνός, εντός της κεντρικής πλατείας, προκειμένου να συμμορφώνεται...

Αλλά, ας ξεφύγουμε λίγο από αυτό το σχέδιο συμμόρφωσης και ως παρεμπίπτον ζήτημα, να θυμηθώ μια παλιά ιστορία..

Μια παλιά ιστορία

Ήταν τέτοιες μέρες του Σεπτέμβρη, λίγο πριν ανοίξουν τα σχολεία, πήγαινα στην Γ’ δημοτικού –προ αμνημονεύτων χρόνων δηλαδή- όταν έτυχε να συναντήσω σε κάποιο από τα ωραιότερα χωριά του Πηλίου, τον χασάπη του χωριού, τον Χασαπάκο με τ’ όνομα. Ήταν ευθυτενής, με άγρια όψη και μαλακή καρδιά, τα χέρια του είχαν ρόζους από τους μπαλτάδες για τα κρέατα, τα τσεκούρια για τα ξύλα και το καργάρισμα της αλυσίδας, μην τύχει και του φύγει το τσοπανόσκυλο, ο σκύλος- φύλακάς του, ο γερο Φρίξος.

Ο ..απειροστικός λογισμός

Εκείνες τις μέρες, έτυχε η γειτόνισσά του να του παραγγείλει μισό κιλό κρέας, για ένα τραπέζι που ήθελε να κάνει, για χάρη της θυγατέρας της, που ήταν στα αρραβωνιάσματα. Το κρέας κόστιζε χ δραχμές, όμως η γειτόνισσα είχε παραγγείλει και μυτζήθρα ανάλατη, αλλά και σαπούνια που τότε έμαθα ότι τα έφτιαχναν στα κατώγια με λίπη, σόδες και …ίσως και λίγα μαγικά λόγια της εποχής. Σαν αυτά που ψέλλιζε ο Χασαπάκος, όταν έφτασε η ώρα του λογαριασμού. Η γειτόνισσα ετοιμοπόλεμη, γρήγορη και προετοιμασμένη: το κιλό κάνει τόσο, δια δύο ίσον τόσο, επί τόσο ίσον…. κοστίζουν x, σου δίνω τόσα, μείον από κείνα τα κατοστάρικα που χρώσταγες για τη φρέζα, σούμα …

Το πολιτισμικό σοκ

Ο γερο Χασαπάκος βρισκόταν αντιμέτωπος με το χειρότερο εφιάλτη του: διαίρεση, πολλαπλασιασμός, πρόσθεση, αφαίρεση και ξανά αφαίρεση… πολιτισμικό σοκ! «Μισό λεπτό μωρ’ κορίτσ’, να τα ματαδούμε τα πρά’ματα…το λοιπό(ν)…φμμμμ…!!!», αλλά όσο κι αν προσπαθούσε όλο λάθος έκανε κι όλο ξαναέπιανε το τεφτέρι από τα ψηλά. Στη δεύτερη και τρίτη προσπάθεια έβαζε κι έβγαζε τα γυαλιά της μυωπίας, ασθμαίνων και ψιθυρίζοντας και λίγα ακόμη ..γαλλικά, στο τέλος –απηυδισμένος που δεν του ‘βγαιναν οι αριθμοί, έδινε μια με τα ροζιασμένα δάχτυλα (αυτά που έλιωναν σκορπιό με χαρτοπετσέτα) πάνω στο τεφτέρι, πεταγόταν πάνω το μολύβι με την …πολύπλευρη (από τα πολλά ξυσίματα με το χασαπομάχαιρο) μύτη κι ο γερο Χασαπάκος αποφαινόταν οριστικά: «Τον κιαρατά το δάσκαλο απ’ μ’ έμαθε τα γράμματα!!!».

Ο καημός

Και κάθιδρος έπαιρνε τα χρήματα, έδινε όσα ρέστα του έπαιρνε η γειτόνισσα και θυμωμένος με τον εαυτό του μαζευόταν στο πέτρινο, διακοσμημένο με μούσκλια, τραπέζι του μικρού κήπου με τις ορτανσίες, να στρίψει ένα τσιγάρο, να πάνε τα φαρμάκια κάτω. Φυσικά και δεν του έφταιγε κανένας δάσκαλος, γιατί ο Χασαπάκος αντί για δημοτικό σχολείο, είχε αποφοιτήσει από το σχολείο της φύσης, εκεί στο ρέμα που έβοσκε τα κατσικάκια. Είχε όμως σπουδάσει τοπική Γεωγραφία, γνωρίζοντας κάθε σπιθαμή του τόπου του, ενώ γνώριζε απ’ έξω κι ανακατωτά τον παγκόσμιο χάρτη, αφού ήξερε να ξεχωρίζει ότι όταν ανέβαινε το ένα διάσελο έβλεπε τον Παγασητικό και όταν αγνάντευε από το άλλο, ξανοιγόταν τεράστιο το Αιγαίο Πέλαγος.

Οι εγκύκλιες σπουδές

Σπούδασε όμως και Γραμματική και Συντακτικό, αφού κανείς δεν μπορούσε να του παραβγεί στο πώς κλίνουν οι πλαγιές και πώς συντάσσονται τα μανιτάρια, ποιά είναι παλαβά και ποιά τρώγονται. Τις βασικές γνώσεις Φυσικής τις πήρε από την ταχύτητα με την οποία μάζευε το κοπάδι τη δύση, υπολογίζοντας την ανοικτή καμπυλόγραμμη κίνηση του Φρίξου, όταν ήθελε να μαζέψει το κοπάδι και την περιδίνηση του γάλακτος που έδινε στον γκαζοντενεκέ το γιαούρτι. Τέλος, αποφοίτησε με «άριστα» στην Ωδική, από το θεϊκό αηδόνι που τον συντρόφευε στο δάσος με τα αλεπούδια και με «λίαν καλώς» στη Γεωμετρία, αφού η γαϊδάρα του η Μαρίτσα, πάντοτε λυτή, ενίοτε γύριζε μόνη της στο σπίτι, αλλά δεν πήγαινε να κοιμηθεί με τα άλλα ζώα στο παχνί, καθώς της άρεσε να κλείνει το δρόμο προς το χωριό κάθετα και να μην αφήνει να περνάει κανείς, μέχρι να την συναντήσει ο κύρης της.

Λίγο φρένο δε βλάπτει..

Εκείνον που ήθελε όσο τίποτα να μάθει τα γράμματα, όχι μόνο για να μην τον κοροϊδεύουν οι αετονύχηδες της εποχής, αλλά «για να γίνει άθρωπος», όπως έλεγε. Άνθρωπος με κεφαλαίο έγινε, από τους λίγους που έζησαν εκεί, γράμματα όμως δεν έμαθε κι έφυγε με τον καημό. Εκείνον που φόρτωνε κάθε φορά στον (ανύπαρκτο) δάσκαλό του. Τέτοιες μέρες, κάθε Σεπτέμβρη, που έξω από τα σχολεία μαζεύονται τα πιτσιρίκια σα μελίσσια και οι δρόμοι παίρνουν άρωμα από τα καινούρια (οκ, αυτά που δεν πήρανε ακόμη) βιβλία, σκέφτομαι με το φτωχό μου το μυαλό, μήπως δε χρειάζονται τόσα λεφτά και προγραμματισμός και αγωνία για μεταρρυθμίσεις, για νέες τεχνολογίες, για αγορά νέων μεθόδων και πακέτων εκπαίδευσης, για βοηθήματα, για μετάφραση ξένων (ολοκληρωμένων, προτύπων) προγραμμάτων εκπαίδευσης, αλλά μήπως είναι καιρός, τώρα στα δύσκολα, να βάλουμε κάτω το αμόρφωτο κεφάλι μας και να αναγνωρίσουμε στο πρόσωπο του δασκάλου εκείνο τον ρομαντικό πεισματάρη τύπο, που αγωνίζεται γιατί έχει ένα όραμα για τα παιδιά του, και να δούμε τί πραγματικά αξίζει και γιατί τον έχουμε για 600 ευρώ;

Κι αν νιώσουμε στο πετσί μας έστω και λίγο τη βλακεία που μας δέρνει, ας κάνουμε πρώτο αίτημά μας για κοινωνική αλλαγή, το πώς θα τον βοηθήσουμε να οικοδομεί καλύτερα τη σχέση με τους μαθητές και το αντικείμενό του, δηλαδή πώς θα τον βοηθήσουμε να κάνει καλύτερα τη δουλειά του, με ποιά μέσα, με ποιές μεθόδους όχι παρεμβαίνοντας στη δουλειά του –την ξέρει καλύτερα από τους σοφούς των υπουργείων και των εγκυκλίων- αλλά σε επίπεδο κοινωνικό και πολιτικό και -γιατί όχι- οικονομικό. Και μη μου πείτε ότι τέτοια εποχή άλλες πρέπει να είναι οι προτεραιότητες της πολιτείας, όπως η υποτιθέμενη ανάπτυξη και τα όμοια, γιατί τότε για την αμάθειά μου, οφείλω κι εγώ κι εσύ με τη σειρά μου να αναθεματίσω «Τον κιαρατά το δάσκαλο που μας έμαθε τα γράμματα» (…)

* Ο Χρήστος Κεχαγιάς είναι διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Παντείου Πανεπιστημίου