ΕΝΑ ΗΘΙΚΟ ΚΕΝΟ

Του Μιχάλη Μητσού

Μια ομάδα οικονομολόγων πραγματοποίησε πριν από λίγα χρόνια έρευνα σε μερικά χωριά της Ελβετίας για να διαπιστώσει αν οι κάτοικοι θα συμφωνούσαν με την κατασκευή ενός εργοστασίου επεξεργασίας πυρηνικών αποβλήτων στην περιοχή τους. Αν και οι κάτοικοι αντιμετώπισαν με δυσαρέσκεια αυτό το ενδεχόμενο, αναγνώρισαν τη σημασία που θα είχε για τη χώρα τους και ψήφισαν θετικά σε ποσοστό 51%. Οι οικονομολόγοι ρώτησαν στη συνέχεια τους κατοίκους πώς θα ψήφιζαν αν η κυβέρνηση τούς αποζημίωνε για τη φιλοξενία του εργοστασίου με ένα ετήσιο ποσό. Το ποσοστό μειώθηκε αμέσως στο 25%.

Το αποτέλεσμα αυτής της έρευνας φαίνεται βέβαια απίστευτο σε μια χώρα σαν την Ελλάδα, με την εμπειρία της Κερατέας. Αλλά αυτό είναι μια άλλη συζήτηση. Ο καθηγητής πολιτικής φιλοσοφίας στο Χάρβαρντ Μάικλ Σαντέλ (που το βιβλίο του «Δικαιοσύνη - Τι είναι το σωστό» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πόλις) χρησιμοποιεί αυτό το παράδειγμα για να δείξει ότι στη ζωή του ανθρώπου δεν μπορεί όλα να αξιολογούνται με οικονομικά κριτήρια. Κι ότι πολλές φορές η αίσθηση καθήκοντος του πολίτη αποδεικνύεται ισχυρότερη από το χρήμα. Για να χρησιμοποιήσουμε ακόμη ένα παράδειγμα: ποιο σύστημα έχει αποδειχθεί αποτελεσματικότερο, η εθελοντική αιμοδοσία που εφαρμόζεται στην Ευρώπη ή η δυνατότητα πώλησης του αίματός τους που έχουν οι φτωχοί στην Αμερική; Το πρώτο, φυσικά.

Ζούμε σε μια κοινωνία όπου όλα έχουν μια τιμή, γράφει ο...59χρονος αμερικανός φιλόσοφος στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα» (εκδ. Allen Lane). Στο Ντάλας, τα σχολεία πληρώνουν τους μαθητές δύο δολάρια για κάθε βιβλίο που διαβάζουν. Σε πολλές αμερικανικές πόλεις, μπορείς να πληρώσεις 10 δολάρια για να χρησιμοποιείς κατ' αποκλειστικότητα μια λωρίδα κυκλοφορίας για το αυτοκίνητό σου. Στην Ουάσιγκτον, στελέχη των λόμπι πληρώνουν περαστικούς για να τους κρατούν μια θέση στην ουρά για μια ακρόαση στο Κογκρέσο. Στη Βόρεια Καρολίνα, προβλέπεται αμοιβή 300 δολαρίων για όποιον τοξικομανή δέχεται να στειρωθεί. Ακόμη και το κρανίο σου μπορείς να νοικιάσεις: η Air New Zealand πληρώνει ανθρώπους για να ξυρίζουν το κεφάλι τους και να κυκλοφορούν με τατουάζ που διαφημίζουν την εταιρεία.

Σύμφωνα με τη λογική της αγοράς, το κατά πόσον αυτού του είδους οι συναλλαγές είναι ορθές είναι μια ερώτηση χωρίς νόημα. Σημασία έχει μόνο το αποτέλεσμα. Για τον Σαντέλ, πάλι, πρέπει πάντα να τίθενται δύο ερωτήματα. Είναι σωστό να πωλείται ή να αγοράζεται αυτή η δραστηριότητα ή εκείνο το προϊόν; Η απάντηση είναι κατά κανόνα ΟΧΙ. Η αγοραπωλησία αυτή συνιστά υποβάθμιση; Η απάντηση είναι κατά κανόνα ΝΑΙ. «Η θριαμβολογία της αγοράς στη δυτική πολιτική τα τελευταία 30 χρόνια», λέει στην Γκάρντιαν, «συμπίπτει με ένα ηθικό κενό στην καρδιά της δημόσιας συζήτησης. Πρέπει να θυμόμαστε πάντα ότι η οικονομία δεν είναι μια ουδέτερη επιστήμη. Αλλά ένας κλάδος της ηθικής και πολιτικής φιλοσοφίας».

Πηγή