Της Καίτης Βασιλάκου
Όλοι λίγο πολύ έχουμε τη δυσάρεστη εμπειρία των πολιτιστικών υποπροϊόντων που μας σερβίρονται στην τηλεόραση, στον κινηματογράφο, στο θέατρο, στα βιβλία, στη μουσική, γενικά σε όλους τους χώρους, όπου η τέχνη δίνει το παρών της. Ο συνήθης χαρακτηρισμός αυτής της υποκουλτούρας είναι «σκουπίδια». Τα «σκουπίδια» για ένα διάστημα θα απασχολήσουν το κοινό, θα συζητηθούν, θα αποκομίσουν τα σχετικά οφέλη και μετά θα ξεχαστούν για να αντικατασταθούν από νέα σκουπίδια.
Το καλλιεργημένο κοινό δυσφορεί με αυτή την κατάσταση και έχει την αίσθηση ότι η εποχή μας διανύει μια πολιτιστική παρακμή, εφόσον το καλό, το αυθεντικό καλλιτεχνικό έργο συχνά παραγνωρίζεται και αγνοείται ή άλλοτε συμφύρεται με τα πολιτιστικά υποπροϊόντα και εξισώνεται με αυτά.
Το αν πράγματι διανύουμε μια πολιτιστική παρακμή, είναι ένα ζήτημα που δεν είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε. Συνήθως οι σύγχρονοι δεν μπορούν να υπερβούν το χωροχρόνο τους και να αποτιμήσουν με ψυχραιμία την εποχή τους. Αυτό το κάνουν οι μεταγενέστεροι. Έτσι γίνεται πάντα.
Αλλά το γεγονός ότι έχουμε κατακλυσθεί από πολιτιστικά σκουπίδια, είναι ολοφάνερο. Πρόκειται για μια μορφή καλλιτεχνικής ρύπανσης που προσβάλλει καθημερινά την αισθητική μας, αλλοιώνει το γούστο μας και το χειρότερο, διαμορφώνει τα γούστα της νέας γενιάς που δεν έχει ακόμα την απαραίτητη πείρα και τις αντιστάσεις και παραδίδεται αμαχητί στην κυριαρχούσα υποκουλτούρα.
Το δε πιο ενοχλητικό από όλα είναι ότι αυτά τα υποπροϊόντα χαίρουν μεγάλης εκτίμησης και προβάλλονται συνοδευόμενα από εγκωμιαστικά σχόλια παρασύροντας με αυτό τον τρόπο το ανυποψίαστο ή αμύητο κοινό που αγοράζει το πολιτιστικό υποπροϊόν με τη βεβαιότητα ότι έρχεται σε επαφή με την αυθεντική τέχνη.
Συμβαίνει μάλιστα και το άλλο, το εξίσου θλιβερό: άνθρωποι που δεν εκτιμούν το κακό έργο τέχνης, που έχουν δηλαδή υγιές καλλιτεχνικό αισθητήριο, δεν τολμούν να διατυπώσουν ανοιχτά την αποδοκιμασία τους φοβούμενοι ότι θα θεωρηθούν αδαείς και καλλιτεχνικά αμόρφωτοι.
Το φαινόμενο πάντως δεν είναι καινούργιο, αν αυτό μπορεί κάπως να μας παρηγορήσει. Πάντα και παντού στον κόσμο μαζί με τη γνήσια πολιτιστική παραγωγή βλέπουν το φως της δημοσιότητας και ατάλαντα έργα, πολλά από τα οποία γίνονται αντικείμενο θαυμασμού από το κοινό που ή δεν είναι ικανό να ξεχωρίσει το καλό από το κακό ή χειραγωγείται –και αυτό είναι το πιο συχνό - από κριτικούς που για διάφορους λόγους επαινούν κακά έργα.
Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τους δύο τελευταίους αιώνες γράφτηκαν αμέτρητα μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα, πλάστηκαν αμέτρητα γλυπτά, ζωγραφίστηκαν αμέτρητοι πίνακες, συντέθηκαν αμέτρητα μουσικά έργα, τα οποία γοήτευσαν το κοινό της εποχής τους, χειροκροτήθηκαν, υμνήθηκαν από τους κριτικούς, γνώρισαν τέλος πάντων μεγάλη δόξα, και σήμερα κανείς δεν τα θυμάται ούτε καν όσοι δηλώνουν ειδικοί στην ιστορία της τέχνης.
Ο χρόνος που είναι ο μόνος αμερόληπτος, αδέκαστος κριτής είναι αυτός που θα κάνει το τελικό ξεκαθάρισμα, θα πετάξει στην άκρη το ψεύτικο και το ατάλαντο και θα κρατήσει το πρωτότυπο, το εμπνευσμένο και το αληθινό. Ποιο είναι αυτό, είναι μερικές φορές δύσκολο να το αναγνωρίσουν οι σύγχρονοι που συχνά θαυμάζουν ανυπόκριτα και αυθόρμητα τα μέτρια ή τα κακά έργα. Αυτό συμβαίνει, επειδή η εποχή στην οποία ζει κανείς, του βάζει τελικά παρωπίδες και δεν του επιτρέπει να ρίξει μια ελεύθερη ματιά έξω από το χρόνο στον οποίο ζει.
Άλλες φορές ωστόσο το κακό έργο είναι τόσο εξόφθαλμα κακό που οι σύγχρονοι δεν έχουν καμιά δυσκολία να το αναγνωρίσουν και να το απορρίψουν.
Ποιοι σύγχρονοι όμως;
Αυτοί που έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, στις γνώσεις τους και στο κριτήριό τους, που δεν περιμένουν να διαβάσουν πρώτα την κριτική των άλλων για να αποφασίσουν, αν ένα έργο τέχνης είναι καλό ή κακό.
Αυτοί έχουν το θάρρος να έρθουν σε σύγκρουση με τους υπόλοιπους και να εκθέσουν την άποψή τους χωρίς ανησυχία και χωρίς την ανασφάλεια ότι θα κριθούν ανεπαρκείς.
Και για να επανέλθουμε στον αρχικό προβληματισμό μας: ας μη τρομάζουμε με την παραγωγή της υποκουλτούρας που παρατηρούμε στις μέρες μας. Αυτό γινόταν και στο παρελθόν και θα συνεχίσει να γίνεται και στο μέλλον και πάντα θα υπάρχει ένα κοινό που θα νιώθει ευχαρίστηση διαβάζοντας, βλέποντας ή παρακολουθώντας σκουπίδια.
Η εποχή μας δεν πρωτοτυπεί σε αυτό το θέμα.
Το καλλιεργημένο κοινό δυσφορεί με αυτή την κατάσταση και έχει την αίσθηση ότι η εποχή μας διανύει μια πολιτιστική παρακμή, εφόσον το καλό, το αυθεντικό καλλιτεχνικό έργο συχνά παραγνωρίζεται και αγνοείται ή άλλοτε συμφύρεται με τα πολιτιστικά υποπροϊόντα και εξισώνεται με αυτά.
Το αν πράγματι διανύουμε μια πολιτιστική παρακμή, είναι ένα ζήτημα που δεν είμαστε σε θέση να το αντιληφθούμε. Συνήθως οι σύγχρονοι δεν μπορούν να υπερβούν το χωροχρόνο τους και να αποτιμήσουν με ψυχραιμία την εποχή τους. Αυτό το κάνουν οι μεταγενέστεροι. Έτσι γίνεται πάντα.
Αλλά το γεγονός ότι έχουμε κατακλυσθεί από πολιτιστικά σκουπίδια, είναι ολοφάνερο. Πρόκειται για μια μορφή καλλιτεχνικής ρύπανσης που προσβάλλει καθημερινά την αισθητική μας, αλλοιώνει το γούστο μας και το χειρότερο, διαμορφώνει τα γούστα της νέας γενιάς που δεν έχει ακόμα την απαραίτητη πείρα και τις αντιστάσεις και παραδίδεται αμαχητί στην κυριαρχούσα υποκουλτούρα.
Το δε πιο ενοχλητικό από όλα είναι ότι αυτά τα υποπροϊόντα χαίρουν μεγάλης εκτίμησης και προβάλλονται συνοδευόμενα από εγκωμιαστικά σχόλια παρασύροντας με αυτό τον τρόπο το ανυποψίαστο ή αμύητο κοινό που αγοράζει το πολιτιστικό υποπροϊόν με τη βεβαιότητα ότι έρχεται σε επαφή με την αυθεντική τέχνη.
Συμβαίνει μάλιστα και το άλλο, το εξίσου θλιβερό: άνθρωποι που δεν εκτιμούν το κακό έργο τέχνης, που έχουν δηλαδή υγιές καλλιτεχνικό αισθητήριο, δεν τολμούν να διατυπώσουν ανοιχτά την αποδοκιμασία τους φοβούμενοι ότι θα θεωρηθούν αδαείς και καλλιτεχνικά αμόρφωτοι.
Το φαινόμενο πάντως δεν είναι καινούργιο, αν αυτό μπορεί κάπως να μας παρηγορήσει. Πάντα και παντού στον κόσμο μαζί με τη γνήσια πολιτιστική παραγωγή βλέπουν το φως της δημοσιότητας και ατάλαντα έργα, πολλά από τα οποία γίνονται αντικείμενο θαυμασμού από το κοινό που ή δεν είναι ικανό να ξεχωρίσει το καλό από το κακό ή χειραγωγείται –και αυτό είναι το πιο συχνό - από κριτικούς που για διάφορους λόγους επαινούν κακά έργα.
Αρκεί να αναλογιστούμε ότι τους δύο τελευταίους αιώνες γράφτηκαν αμέτρητα μυθιστορήματα, ποιήματα, θεατρικά έργα, πλάστηκαν αμέτρητα γλυπτά, ζωγραφίστηκαν αμέτρητοι πίνακες, συντέθηκαν αμέτρητα μουσικά έργα, τα οποία γοήτευσαν το κοινό της εποχής τους, χειροκροτήθηκαν, υμνήθηκαν από τους κριτικούς, γνώρισαν τέλος πάντων μεγάλη δόξα, και σήμερα κανείς δεν τα θυμάται ούτε καν όσοι δηλώνουν ειδικοί στην ιστορία της τέχνης.
Ο χρόνος που είναι ο μόνος αμερόληπτος, αδέκαστος κριτής είναι αυτός που θα κάνει το τελικό ξεκαθάρισμα, θα πετάξει στην άκρη το ψεύτικο και το ατάλαντο και θα κρατήσει το πρωτότυπο, το εμπνευσμένο και το αληθινό. Ποιο είναι αυτό, είναι μερικές φορές δύσκολο να το αναγνωρίσουν οι σύγχρονοι που συχνά θαυμάζουν ανυπόκριτα και αυθόρμητα τα μέτρια ή τα κακά έργα. Αυτό συμβαίνει, επειδή η εποχή στην οποία ζει κανείς, του βάζει τελικά παρωπίδες και δεν του επιτρέπει να ρίξει μια ελεύθερη ματιά έξω από το χρόνο στον οποίο ζει.
Άλλες φορές ωστόσο το κακό έργο είναι τόσο εξόφθαλμα κακό που οι σύγχρονοι δεν έχουν καμιά δυσκολία να το αναγνωρίσουν και να το απορρίψουν.
Ποιοι σύγχρονοι όμως;
Αυτοί που έχουν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, στις γνώσεις τους και στο κριτήριό τους, που δεν περιμένουν να διαβάσουν πρώτα την κριτική των άλλων για να αποφασίσουν, αν ένα έργο τέχνης είναι καλό ή κακό.
Αυτοί έχουν το θάρρος να έρθουν σε σύγκρουση με τους υπόλοιπους και να εκθέσουν την άποψή τους χωρίς ανησυχία και χωρίς την ανασφάλεια ότι θα κριθούν ανεπαρκείς.
Και για να επανέλθουμε στον αρχικό προβληματισμό μας: ας μη τρομάζουμε με την παραγωγή της υποκουλτούρας που παρατηρούμε στις μέρες μας. Αυτό γινόταν και στο παρελθόν και θα συνεχίσει να γίνεται και στο μέλλον και πάντα θα υπάρχει ένα κοινό που θα νιώθει ευχαρίστηση διαβάζοντας, βλέποντας ή παρακολουθώντας σκουπίδια.
Η εποχή μας δεν πρωτοτυπεί σε αυτό το θέμα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου